Het rabattenbos bij OpdeHaar – één van de acht tuinen van OpdeHaar |
Op deze pagina over het rabattenbos bij OpdeHaar vindt u informatie over:
- Wat is een rabattenbos?
- Foto’s van het rabattenbos bij OpdeHaar
- Indeling van het rabattenbos
- Paden en sloten in een rabatten bos
- Water niveau in het rabattenbos bij OpdeHaar
- Kapbos
- Wildgroei van berken
- Beuken met een dicht bladerdak
- Langste beuken zichtlaan in Nederland
- Bosbeheer in het rabattenbos bij OpdeHaar
- Problemen en oplossingen
- Hoe dicht op elkaar mogen bomen staan
- Bladeren opruimen of laten liggen
- Hoe maken wij bladcompost / bladaarde
- Wind bescherming
- Beplanting in een natuurlijke bostuin
- Magnolia, acers en camellia houden van lichte schaduw
- Metasequoia glytpostroboides
- Schaduw planten in een natuurlijke bostuin
- Hoe groter het blad des te meer schaduw de plant kan verdragen
- Aarde en planten in het rabattenbos bij OpdeHaar
- Planten bij elkaar sneller vestigen
- Onkruid
Wat is een rabattenbos? |
Rabatten zijn langwerpige ophogingen tussen sloten. De grond uit de sloten wordt gebruikt om het rabat mee op te hogen. Zodoende waren droge stroken gemaakt in de 13de eeuw, waarop bomen zijn geplant: het rabattenbos. De sloten zorgen ervoor dat overtollig water wordt afgevoerd en de grond wordt ontgonnen. Bijvoorbeeld de rabattenbos bij OpdeHaar bestaat uit 18 strookjes land (de rabatten). Elke strook is een paar meter breed en ongeveer 60 meter lang met oude sloten ertussen.
Hun geschiedenis is elders beschreven. Verzamelingen planten (b.v. acers, camellia, varens en bamboe) zijn nu op de stroken te vinden. Maar de beplanting, in het algemeen, wordt door de intensiteit van de schaduw bepaald.
Kort samengevat, wij hebben veel verschillende soorten planten maar U treft ze niet gerangschikt op de manier van een klassieke botanische tuin. U kunt gewoon rondwandelen en genieten van de planten. Echter u kunt zelfs het spelletje van “dat doe ik beter in mijn tuin” spelen. Niets mis mee en geniet van de natuur. Maar, ik weet dat de echte plantliefhebber het toch leuk vindt om een beetje achter de schermen te gaan kijken. En daardoor meer inzicht te krijgen in de hoe en waarom over bepaalde onderwerpen, zoals bosbeheer enz. Mogen wij U daarom uitnodigen om het volgende verhaal te gaan lezen.
Foto’s van het rabattenbos bij OpdeHaar |
Klik op een foto voor een grotere beeld en een slideshow
Indeling van het rabattenbos bij OpdeHaar |
Het was winter 1991 toen wij voor het eerst ons bos ging echt verkennen. Het was toen een wirwar van bramen, dode takken en algemene chaos! Vervolgens heb ik het bestaan van de sloten heel gauw ontdekt toen ik ineens een meter omlaag zakte tot mijn knieën in de modder. Eigenlijk had ik geluk dat ik bij een gedeelte was dat ‘s winters een beetje drassig bleef. Bijvoorbeeld, gaat U Tuinplan bekijken dan ziet u “rabattenbos” en dat bestrijkt ons bosgebied.
Het rabattenbos bij OpdeHaar NU
Paden en Sloten in een rabattenbos |
De meeste boeken over tuinaanleg praten vaak over het creëren van “tuin kamers” of wel kleine tuinen binnen de grote tuin. Het rabattenbos bij OpdeHaar levert op dezelfdewijze deze kamers kant en klaar op. Onze taak daarna was om ze voldoende toegankelijk te maken.
Als u de blauwe lijnen (sloten) ziet op het tuinplan wordt het duidelijk hoe belangrijk bruggen zijn in deze tuin.
Even belangrijk zijn de paden. De verleiding is altijd om een pad wat te smal te creëren. Uiteindelijk moet U beoordelen of wij de verleiding goed hebben weerstaan. De veenachtige bodem vormt een comfortabel loop oppervlak voor de paden maar ze kunnen soms wat drassig worden, zeker ‘s winters. Een goede oplossing komt in de vorm van houtsnippers. Zij gaan weliswaar over de jaren verteren en vervangen moeten worden maar passen toch heel goed in een natuurlijk omgeving.
Op veel plaatsen moet men een scheiding tussen de beplanting en het loopvlak maken. Hiervoor gebruiken wij de grotere takken en boomstammen. In feite is dit een nette manier van de huidige bosbouw praktijken waar hout ook blijft liggen om te verteren. Tegelijkertijd biedt het een tehuis aan insecten en voeding voor vogels enz. Echter, het vogelbestand is bij ons significant toegenomen nadat wij het bos zijn gaan beheren.
Intussen zijn de paden nu grotendeels in prima staat. De foto’s geven een indruk van waar ik erover schrijf.
Waterniveau in het rabattenbos bij OpdeHaar |
Onze grootse uitdaging komt in de vorm van een sterk wisselend grondwater peil. De sloten staan vol water vanaf november t/m mei maar vallen droog in de zomer. Praktisch gezien vanuit het oogpunt van de beplanting is er ongeveer een halve meter verschil in water niveau. Helaas bestaan er weinig boeken die dat onderwerp behandelen. Vandaar dat wij blijven experimenteren.
Bij strengere winters is er hoop dat het water een bescherming vormt tegen de kou. Bewezen succes komt met Lysichiton americanum (gele kelk) en L. camchatsensis, die bloeien heel spectaculair elk jaar.
Bovendien veel hosta soorten tolereren een tijdelijk onderdompeling ‘s winters mits dit niet de hele winter duurt. Dus kunnen wij de zijkanten van de sloten hiermee beplanten.
Een plant die houdt van de vochtige omstandigheden aan de zijkanten van onze sloten is de Osmunda Regalis (Koningsvaren), de grootste inheemse varen van Nederland. Het is hier beschermd omdat het zeldzaam is, maar het heeft bijna de status van onkruid langs de oevers van onze sloten. Bij de laatste telling waren er 260 planten.
In het bijzonder de weerspiegelingen in het water ‘s winters zijn hele mooi en dat ziet U in de foto’s hier beneden.
Dan in de lente, verschijnt Moeder Eend met haar kroost van vaak 9 à 11 kleintjes die de sloten versieren. Intussen zij en haar man zijn vaste gasten nu voor enkele jaren geweest.
Kapbos |
Het bos hier was van oorsprong hoofdzakelijk een eiken en beuken bos. Bijvoorbeeld u treft groot en oude exemplaren van beide soorten bomen aan en veel zijn ook langs oprijlanen en paden bewust geplant. Sommige eiken zijn meer dan 200 jaren oud. Bovendien, toen ons rabattenbos wat opgeruimd was, werd het duidelijk dat wij ook met een kapbos te maken hadden.
Vanuit gesprekken met inwoners van Hoevelaken bleek dat tot de jaren “60 inderdaad regelmatig brandhout voor ovens en kachels werd geleverd. Veel eiken waren daardoor met meerdere stammen groot geworden over de afgelopen decennia. Een eik is een traag groeiende zonliefhebber met een diepe wortel systeem die goed aan regelmatig kappen went. Maar, ergens heb ik gelezen dat wanneer men met dit snoeiwerk ophoudt, de reactie van de boom niet altijd gunstig is. Tegen deze achtergrond, komt het als geen verassing wanneer ik vertel dat veel eiken dood waren of grotendeels dood aan het gaan waren onder de verstikkende takken, wildgroei enz. Immers u treft nog steeds de stille getuigen van de sterfte in de vorm van knoestige stompen door het bos.
Beuken met een dicht bladerdak |
Bovendien de moeilijkheidsgraad van beplanting neemt zienderogen toe wanneer beuken aan de orde komen. Een beuk ontwikkelt een heel dicht bladerdak dat al het water opvangt. Het is ook vrij lichtvast dus geeft donker, droge schaduw naast een uitgebreid en oppervlakkig wortel systeem.
Een beuk kan veel schaduw tolereren. Maar de stam en dikke takken die door snoeien of kappen ineens aan zon blootgesteld zijn, kunnen zelfs zware zonnebrand oplopen. Dit ziet u in de foto hiernaast (niet in ons bos!) en dit kan wel de dood tot gevolg hebben. Met andere woorden, je mag niet zomaar gaan snoeien of kappen waar het om grote beuken gaat. Verder geldt de algemene regel voor beuken (en berken en eiken) dat hoe sneller de groei, hoe korter de levensduur. In het geval van een beuk, 100 jaar is een heel respectabele levensduur. Voor een berk is dat 40 jaar, terwijl een eik pas op adem begint te komen na 50 jaren!
De langste beuken “zichtlaan” in Nederland |
Buiten ons bos ligt één van de langste beuken “zichtlanen” in Nederland met een dubbele rij beuken aan elke kant. Op een zonnig weekend zijn er veel wandelaars. Jammer genoeg, de bomen beginnen nu oud te worden. Zij moeten tamelijk regelmatig een onderhoudsbeurt krijgen om het dode hout te verwijderen.
Op de foto ziet U een deel van de laan zoals die in oktober 1997 eruit zag. Deze bomen zijn sindsdien vervangen. Kijkt U omhoog in delen van de laan waar “oorspronkelijke” bomen zich nog bevinden, dan merkt U dat takken steeds vaker afsterven. Binnen de komende 10 à 20 jaren moeten zij ook vervangen worden. Maar nu, voor de nietsvermoedende voorbijganger zien ze er prachtig uit. Bovendien foto’s van de gouden glorie van de herfst verschijnen vaak in de plaatselijke kranten. Dat gezegd, zelfs een niet-expert ziet bij wat voorzichtiger benadering dat sommige bomen echt aan het wegkwijnen zijn.
Bosbeheer in het rabattenbos bij OpdeHaar |
Beheer van een bos houdt in dat dode takken regelmatig verwijderd worden. En af en toe, bomen die echt storend door elkaar beginnen te groeien worden uitverdund. Zoals Hoey-Smith van Arboretum Trompenburg merkt, “De bijl is mijn penceel!”
Naarmate de bomen groeien, wordt het “bladerendak” hoger en het schaduwpatroon op de onderplanting verandert. De lagere takken van eiken en andere bomen die behoefte aan meer zon hebben, sterven af. Dit afsterven vindt ook plaats in grotere bomen en vormt een karwei voor boomchirurgen, die regelmatig nodig zijn.
In een open tuin of bos, moet je altijd het risico van neer donderende takken tot een minimum beperken. Bovendien de bomen moeten in vorm gehouden worden. Er is een begrijpelijk gevoel dat takken alleen vallen tijdens perioden van storm, hoge winden of zoiets. Vaak is dat zo, maar zelfs op de meest rustige zomerdag kan een zware tak plotseling loslaten zonder enige waarschuwing. Met dit fenomeen in mijn achterhoofd en eerstehands kennis van het geld dat nodig is voor goede beheer, heb ik respect voor instanties die verantwoordelijk zijn voor grote bossen die vrij toegankelijk voor het publiek zijn. Gelukkig gebeuren deze spontane valpartijen niet vaak.
Problemen en oplossingen |
Zodra men de ziekelijke bomen begint te verwijderen, krijgt de zon ineens toegang tot andere takken en zonnebrand neemt zijn tol enz. enz. Dus beter om over te gaan tot vernieuwing van hele beplantingen met de onvermijdelijke kritiek die dat met zich meebrengt. Beuken van 20 jaar beginnen hun vroegere glorie te herwinnen en over 40 jaren merkt U er niets meer van. Nu gaan even erover nadenken. Als men eiken of lindebomen had gekozen dan had het waarschijnlijk veel langer geduurd tot de zichtlaan tot zijn glorie was gekomen. Maar dan was de levensduur veel langer. Samenvattend, bosbeheer houdt veel meer in dan het bijsnoeien van laag hangende takken. Hopelijk geeft mijn verhaaltje iets van een wat dieper inzicht in de materie.
Hoe dicht op elkaar mogen bomen staan |
Toch één laatste onderwerp – “hoe dicht op elkaar mogen de bomen staan?” Veel niet alle daagse bomen en struiken beginnen hun leven bij ons als iets dat, qua omvang, meer lijkt op een plant voor de vensterbank dan een woudreus. Hoe ga je om met de kennis dat alles moet mooi blijven voor de bezoeker en voor jezelf? Er is geen makkelijke oplossing en wij hebben drie verschillende aanpakken of een combinatie daarvan:
- De struik opkweken in onze kwekerij
- Kies planten die kunnen verplaatst of opgeofferd worden wanneer een andere boom of struik ze gaat verdringen
- Plant meerdere exemplaren bewust dicht op elkaar.
Ter illustratie, bij een rondwandeling in het rabattenbos bij OpdeHaar treft U voorbeelden van de beide laatste categorieën aan. Op de foto links ziet U enkele beuken die als zaailingen misschien samen zijn opgegroeid. De bomen wennen aan elkaar net zoals in een laan beplanting. Op de foto rechts ziet U een eik die al lang dood is maar een berk heeft kans gezien om erin te wortelen. Dit laatste raden wij niet aan als een beplanting techniek.
Het planten van bomen dicht op elkaar is niet iets dat kan altijd met succes worden gedaan. Zeker voor bomen die van de zon houden. Denk aan alle naaldbossen met een woud van afgestorven lagere takken.
Bladeren opruimen of laten liggen |
In een bostuin moet je een strategie voor het omgaan met bladeren hebben. In de eerste plaats lagen bladeren over paden, het gazon en de rotstuin moeten verwijderd worden. Bovendien bladeren zijn ook niets voor een vijver, om niets te zeggen over eikels. Let op, een grote eik kan er tot 50,000 laten vallen.
Bladeren zijn geweldig mits ze op de juiste plekken zijn. Klein hoeveelheden blad kunnen best in de compost hoop om de verluchting van iets als gras van het gazon te verbeteren. Grotere hoeveelheden verteren langzaam tot een mooi “mulch”. Anderzijds in sommige delen van het bos mogen ze natuurlijk gewoon blijven liggen. Met eventueel wat kalk erbij wordt de om afbraak bespoedigend en een te hoge zuurgraad voorkomen. In de praktijk ruimen wij veel bladeren op en stapelen ze langs de afscheiding op de zuidkant van het bos. Zodoende hebben wij een wat natuurlijke afscheiding gemaakt die schapen en paarden en ook reeën tegenhoudt. Nu hebben wij geen last van reeën die het makkelijker vinden om verder te lopen dan een reuzesprong te maken.
Hoe maken wij bladcompost of bladaarde |
Bladcompost of bladaarde bestaat alleen uit afgevallen blad. De gevallen, bruine bladeren (meestal eik, berk en beuk) zijn hun stikstof grotendeels kwijt. Enzymes van schimmels en bacteriën zijn nodig om de cellulose en lignin af te breken. Het verteren van bladeren is gelukkig makkelijk. Een bladstapel hoef je niet aan te raken tot je de bladcompost nodig hebt.
Met bladeren en schimmels is de enige eis dat ze vochtig blijven en de regen is meestal voldoende wat dat betreft. Bij ons zijn de stapels blad wel heel groot. In feit, na een droge zomer kan het weleens voorkomen dat beneden in de stapel is de vertering wat achter gebleven. In dat geval hevel ik de restanten op een andere blad stapel. Alhoewel blad compost vormt een geweldig humus laag het heeft weinig voedingswaarde voor de planten. Daarom, in het vroege voorjaar verspreid ik eerst mijn mest en dan dek het af met een laag bladcompost . U hoeft niet te schoffelen. Bladcompost brengt humus in de grond, het vormt een dikke laag, waardoor onkruid geen kans krijgen, van wegens gebrek aan licht, en de grond blijft langer vochtig.
Wind bescherming |
Leest U meer over beroemde tuinen dan valt het op dat vaak een haag of beplanting om de kracht van de heersende wind te breken een vereiste stap was om de algemene beplanting toe te laten. Als Brit, komen voorbeelden zoals Hidcote, Tresco and Inverewe in mijn hoofd. Bij ons, midden in een bos, zou je denken dat zoiets eerder een academisch constatering was en niet veel meer. Toch hebben wij gemerkt dat sinds de constructie van de “bladwal” langs de zuidelijk grens, de plantengroei daar veel rijker is geworden. Kennelijk is zelfs een milde wind uit het zuiden voldoende om planten sneller te doen verdorren tijdens droge perioden. Toekomstige bezoekers zullen daarom merken dat ik steeds meer heesters langs de grens hier zal gaan proberen.
Beplanting in een natuurlijke bostuin |
In de eerste plaats beheer bij ons betekent het conserveren van het karakter van een natuurlijke bos. Het moet een rabattenbos blijven met een onderplanting en niet een transformatie ondergaan in een tuin met enkele bomen erin. De bomen komen op de eerste plaats. Maar wij zijn bewust bezig met het introduceren van veel meer verschillende soorten dan voorheen.
Vrijwel vanzelfsprekend definiëren de bomen het karakter van een bos. Bij het creëren van een natuurlijke bostuin gaat evenveel aandacht naar de onderbeplanting en de invloed van de bomen daarop. Daarom het is een uitdaging om de natuurlijke interesse van de lente uit te breiden tot de overige maanden van de jaar.
Voor informatie over bosplanten in onze bostuin klik hier
Magnolia, acers en camellia houden van lichte schaduw |
Magnolia doen het bijzonder goed, hebben wij gemerkt, en acers (esdoorns) houden heel veel van de lichte schaduw. Bovendien is het opvallend dat bomen zichtbaar sneller en gezonder groeien nu dat het bos beheerd wordt.
Camellia’s houden ook van een schaduwrijke omgeving, vochtig grond en bescherming door de bomen van de koud.
Daarom hebben wij een magnolia pad, een acer pad en een camellia pad aangeplant in het bos.
Metasequoia glytpostroboides |
In het rabattenbos bij OpdeHaar ziet U ook een groep Metasequoia glyptostroboides. Deze zijn door een vorige inwoner geplant als herinnering aan zijn overleden vader. Intussen hebben ze een flinke afmeting bereikt. Eigenlijk moeten zij uit verdund worden omdat de lagere takken te beschaduwd zijn en afsterven.
Gezien hun oorsprong ben ik er nog niet aan toe gekomen. Bovendien het zicht op de winter foto blijft mooi. Hier heeft U iets van onze beheerfilosofie kunnen beproeven.
Voor meer informatie over bomen in onze tuin klik hier
Voor informatie over bosplanten in onze tuin klik hier
Schaduwplanten in een natuurlijke bostuin |
Uit nieuwsgierigheid heb ik zojuist “shade plant” in Google opgezocht en kreeg 737 hits. Een snelle blik was voldoende te zien dat plantenlijsten en suggesties volop beschikbaar zijn. U krijgt geen herhaling hier, dus. Maar laat ik wel vertellen dat mijn persoonlijke favoriete bronnen de on-line plantenlijsten van Crûg Farm (www.crug-farm.co.uk) zijn en Daniel J. Hinkley’s “The Explorer’s Garden” uit 1999 (ISBN 0881924261). Verder, put ik veel uit Hans Kramer’s Hessenhof site (zie websites).
Vaak hoor ik een opmerking van bezoekers in onze tuin dat mijn planten zeker uit Engeland zouden komen. De reden hiervoor is dat de bezoeker de planten nergens anders heeft gezien, of dat beweren ze althans. Enigszins kan dat kloppen omdat men kleine, jonge planten in een tuincentrum aantreft. Verder, een groot tuincentrum – lid van een keten – heeft meestal alleen maar planten in voorraad die commercieel gangbaar zijn. En niet specialiteiten die alleen een gek zoals ik zou aanschaffen! Je moet de kwekers uitzoeken, hun lijsten nagaan enz. Het internet is een grote hulp hier en dan moet U zoeken onder de specialiteiten van kwekers (zie “websites”)
Wilt u een boek bij de hand ook hebben dan is “Schitteren in de Schaduw ” met tekst van Cor van Gelderen (Firma Esveld) met foto’s van Wouter van der Tol aan te bevelen ( HL Books 2023, ISBN 978 94 6471 1097 )
Hoe groter het blad des te meer schaduw de plant kan verdragen |
Een vuistregel voor schaduwplanten is dat hoe groter het blad des te meer is de schaduw die de plant kan verdragen. Bovendien, een grotere bladoppervlakte is ook een teken dat de waterbehoefte hoger is. Dit zijn inderdaad alleen maar grove regels. Maar ze vormen wel een basis voor experimenteren in het plaatsen van planten. In bijzonder wanneer U denkt echt af te wijken van de omgeving waarin de soort normaal groeit. In het geval van variëgatie of een “lichte” bladkleur let dan goed op hoe U de plant plaatst. Een licht blad kan soms verbranden in te veel zon. Bovendien variëgatie en soms lichte bladkleuren kunnen verdwijnen als zij te weinig zon krijgen. Dit gebeurt omdat het blad veel meer chlorofyl aanmaakt om de fotosynthese overeind te houden.
Het boerenverstand in de vorige paragraaf mag men ook omkeren in zo ver dat klassieke schaduw planten, zoals rodgersia of ligularia, wel tamelijk veel zon kunnen verdragen mits ze voldoende water hebben. Ook kunnen veel gember soorten redelijk zonnige plekken hebben wanneer vocht aanwezig is. Rhododendrons zijn ook planten voor een beschaduwde plek. Maar, let goed op, veel klein bladige soorten komen voor op (rotsachtige) heuvelhellingen. Zij zijn dus meer thuis in een rotstuin omgeving dan in een bos.
Voor meer informatie / foto’s van bosplanten en schaduwplanten klik hier
Aarde en planten in het rabattenbos bij OpdeHaar |
Het rabattenbos bij OpdeHaar heeft een zure bodem met een consistentie van rijke chocolat. Veel Engelsen met hun steenachtige grond zouden hiervoor veel geven! In het begin, dachten wij dat zuur minnende planten vrijwel zonder poespas erin zouden kunnen. Dat hebben wij inderdaad gedaan, maar succes was matig. Daarom werken wij nu goede mest erin en heel vaak, doe ik extra tuinaarde erbij. Met dit recept ben ik haast wel geen plant meer kwijtgeraakt en ze groeien ook heel erg goed.
Ook wanneer mogelijk, geef ik de voorkeur aan het beplanten in de herfst. Zodoende hoop ik het wortelstelsel de beste kansen te geven tegen een mogelijk droge lente of zomer periode. Eigenlijk moet U niet denken dat ik kan met een gieter of een tuinslang in de bos kan beginnen. Niet echt onmogelijk maar als je daaraan begint…. Verder, biedt een bos verassend veel bescherming tijdens een zware winterperiode. Dus gaan wij voor het planten in het najaar eerder dan in het voorjaar.
Planten bij elkaar sneller vestigen |
Nog een opmerking over het aanslaan van vaste planten. Heel vaak heb ik gemerkt wanneer je een aantal planten bij elkaar hebt ipv een enkeling, dat ze zich sneller en beter schijnen te gaan vestigen. Leuk voor de kweker dus. Een tijd terug zat ik bij een lezing van Hans Kramer die dit ook opmerkte. Hij voeg daarbij de theorie dat planten, net zoals mensen, een wat strijdlustig karakter hebben en proberen uit te groeien boven hun buurman. Grapje, natuurlijk, maar toch een constatering van een feit. Maar een groep planten zullen de tussenliggende aarde met hun bladeren afschermen van zon en drogende wind en uitdroging voorkomen en aangrenzende wortels wat koel houden. Toch in de vaste planten border moet U sommige planten regelmatig splitsen. Midden in een pol de boel juist neigt af te sterven wegens droogte en gebrek aan voedsel door competitie van de massa er omheen.
Onkruid |
Slimme definities zoals “onkruid is een plant op de verkeerde plek” terzijde, U weet toch wat ik hiermee bedoel! Veel bezoekers maken de opmerking dat wij heel ijverig zijn omdat ze zo weinig onkruid in het bos zien. Ijverig zijn wij wel, maar het gebrek aan omkruid heeft ook andere redenen. Gebrek aan veel zon op de grond in het bos houdt duidelijk veel zaadontkieming tegen. Daarentegen varens komen omhoog terwijl U kijkt.
In wat zonnige omgevingen waar borders of open aarde bestaan proberen wij de beplanting zo dicht te houden dat onkruid niet op valt of is weg geperst. Op Uw rondwandeling kijk hoe wij ook bodembedekkers gebruiken. Een klein tip, veel klimplanten zijn even gelukkig als bodembedekkers. Klimop (hedera) is een bekend voorbeeld. Maar planten zoals clematis en klimhortensia (Hydrangea anomala subsp. petiolaris) ziet U niet vaak in de rol van bodem bedekker – maar zij voldoen goed in dit rol.
Terug naar boven
Zie ook:
- Geschiedenis van het bos
- Bomen in onze tuin
- Bosplanten en schaduw planten in onze tuin
- Why some plants are shade tolerant.
- Photosynthesis and plant nutrition.
